Điệu Hò thuốc cá có liên quan mật thiết đến việc lao động sản xuất, mang đậm nét riêng của người Minh Hóa. Bởi lẽ người Minh Hóa trước đây chủ yếu sống dựa vào săn bắt, phát rừng làm nương rẫy, đánh ong lấy mật và thịnh hành nhất là nghề thuốc cá. Nghề thuốc cá nghe có vẽ là lạ, nhưng thực ra cũng đơn giản, chỉ là ngày trước chài lưới bắt cá chưa thịnh hành như bây giờ, nên bà con Minh Hóa dùng các loại như cây tèng, cây hôi hôi hoặc lá cây cơn cơn có chứa độc tố giã ra, hòa vào dòng nước, làm cho cá bị mờ mắt mà chết, nổi lên mặt nước để họ có thể bắt cá dễ dàng. Có một điều đặc biệt là các loại cây có độc tố này chỉ làm một số loài cá bị say, bị chết, nhưng lại vô hại đối với các loài thủy sản khác (như cá lóc, cá chạch, lươn, óc …), kể cả con người khi ăn cá cũng không hề bị ảnh hưởng gì. Khi cá bị bắt hết, thì độc tố rể cây cũng không còn ảnh hưởng gì đến dòng nước nữa.

Khi đến với Minh Hóa, hãy dành một chút thời gian để đến với những khúc sông, con suối, thế nào chúng ta cũng bắt gặp những điệu hò cất lên:

Giã tèng thì giã cho sòng

Để cho cá chết đầy sông đầy bờ

Giã tèng thì giã cho sòng

Đến khi chia cá nhớ công đâm tèng

Có lẽ, Hò thuốc cá có đặc tính dễ hát, dễ thuộc, mang tính tập thể cao, có không khí rộn ràng… nên từ lâu điệu hò thuốc đã vươn ra khỏi đời sống hằng ngày của người dân Minh Hóa. Điệu hò thuốc nay cũng trở thành niềm yêu thích không chỉ của người dân trong cả tỉnh mà còn là của bạn bè khắp các tỉnh trong cả nước.

Trong những đêm trăng tình tự, đâu đó lời đối đáp giao duyên nam nữ rất tình tứ và đã có nhiều trai thanh nữ tú mê câu hát "hôi lên" mà kết thành đôi lứa, thành vợ, thành chồng:

- Trời mưa nước chảy quanh hồi

Anh không lấy vợ ai đâm bồi anh ăn?

- Lo chi cái việc đâm bồi

Nhún lên nhún xuống một hồi được ăn…

Điệu Hò thuốc còn được sử dụng trong các ngày lễ, ngày hội, tết, cưới hỏi, đâm bồi, đập bắp, đắp đập thủy lợi, đặc biệt trong ngày lễ hội "Chợ Rằm tháng ba" (tổ chức vào ngày 14 -15 tháng 3 âm lịch hàng năm, là lễ hội lớn nhất của huyện Minh Hóa). Lễ hội này có sức thu hút mọi người trong và ngoài huyện đến thưởng thức không khí lễ hội, với các trò chơi dân gian như đi cà kheo, đánh đu, cờ người, thể thao (như bắn nỏ, ném xoay, bóng chuyền) … văn hóa ẩm thực với đặc sản cơm bồi, ốc đực, chè xanh, mật ngọt… và điệu Hò thuốc luôn được cất lên trong suốt dịp lễ. Người ta thường có câu:

Chẳng thà đau ốm mà nằm

Không ai mà bỏ chợ Rằm tháng Ba!

Giờ đây, tiếng hát dân ca của người Minh Hóa sẽ không bị mất đi mà còn được thăng hoa hơn nữa khi các nghệ nhân, diễn viên quần chúng thường xuyên biểu diễn  trong các dịp lễ, hội hay góp mặt tại các cuộc thi dân ca, dân vũ khu vực và toàn quốc. Nhiều câu lạc bộ đàn hát dân ca đang tiếp tục xuất hiện ở tất cả các xã và trường học ở Minh Hóa. Mỗi câu dân ca như lời mời gọi khách thập phương đến với Minh Hóa, vùng đất xa xôi còn nhiều gian khổ nhưng đẹp như một bức tranh giữa núi rừng trùng điệp. Vùng đất này không chỉ hấp dẫn bởi non nước hữu tình mà còn níu chân người bởi những làn điệu dân ca phong phú và những tập tục sinh hoạt văn hóa đặc sắc của người dân địa phương./.

                                                            Ánh Tuyết.