Phân luồng học sinh sau THCS là định hướng phân bổ tỷ lệ học sinh sau khi tốt nghiệp THCS hướng đi vào các luồng để tiếp tục học tập theo các chương trình giáo dục khác nhau hoặc tham gia vào thị trường lao động (TTLĐ), tùy thuộc vào năng lực, sở trường, nguyện vọng của bản thân học sinh và điều kiện thực tế, nhu cầu nhân lực của xã hội.

Phân luồng học sinh sau THCS có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với mỗi cá nhân và toàn xã hội, nó góp phần cung ứng nguồn nhân lực với cơ cấu phù hợp với nhu cầu của nền kinh tế, tạo cơ hội được học tập suốt đời cho mọi người, hướng tơí xây dựng xã hội học tập (XHHT).

Trong những năm qua, Đảng và Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản về công tác phân luồng như: Chỉ thị 10-CT/TW ngày 17 tháng 10 năm 2011 của Bộ chính trị; Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 14/11/2013 của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo; Luật Giáo dục năm 2019; Quyết định số 522/QĐ-TTg ngày 14 tháng 5 năm 2018 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018 - 2025” 

Ngày 14/6/2019, UBND tỉnh Quảng Bình đã ban hành Kế hoạch số 936/KH-UBND về thực hiện Đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2019 - 2025” trên địa bàn tỉnh Quảng Bình.

Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện công tác phân luồng đạt hiệu quả chưa cao, nhất là phân luồng học sinh tốt nghiệp THCS,  năm 2019: 13.010 học sinh tốt nghiệp THCS, tuyển sinh vào lớp 10 THPT: 11461  hs ( đạt 88,09% ), 5,31 % học sinh tốt nghiệp THCS vào học các cơ sở giáo dục nghề nghiệp (GDNN). Năm 2020: có 13.038 học sinh THCS tốt nghiệp, tuyển vào lớp 10: 10.854 em chiếm 83,17%, 7,55 % học sinh tốt nghiệp THCS vào học các cơ sở GDNN; công tác phối hợp giữa các sở, ban, ngành, tổ chức, đoàn thể và chính quyền địa phương trong việc thực hiện nhiệm vụ hướng nghiệp và phân luồng chưa thực sự chặt chẽ. Sở Giáo dục và Đào tạo và Sở Lao động - Thương binh và Xã hội chưa trao đội các thông tin về cung cầu lao động trên địa bàn tỉnh; số giáo viên kiêm nhiệm làm công tác giáo dục tư vấn hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh còn ít, giáo viên chưa được đào tào bài bản, chưa được tập huấn nghiệp vụ chuyên môn về giáo dục hướng nghiệp một cách thường xuyên; Công tác tư vấn, tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp đạt kết quả chưa cao, nguồn tuyển ít về số lượng, hạn chế về chất lượng, năng lực của học sinh tốt nghiệp THCS khi tuyển vào trường nghề quá thấp ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo.

Một số nguyên nhân làm ảnh hưởng đến công tác phân luồng học sinh trung học gồm:

- Chưa có sự chỉ đạo quyết liệt của các cấp, các ngành trong triển khai các giải pháp phân luồng nên các chủ trương và mục tiêu về phân luồng chưa đạt được theo kế hoạch.

- Tâm lý chạy theo bằng cấp còn nặng nề. Văn hóa “khoa bảng”, “bằng cấp” đã ăn sâu vào tiềm thức của mọi người dân; mọi phụ huynh học sinh đều mong muốn con, em mình vào học THPT và tiếp tục học lên Đại học, thậm chí muốn có bằng cấp cao hơn nữa (không biết năng lực thực sự của con em); ngược lại không muốn con, em mình vào học các trường thuộc hệ thống GDNN. Văn hóa đó không dễ để một sớm một chiều có thể thay đổi.       

- Chính sách tuyển sinh  vào THPT và đại học đã có tác động không nhỏ tới việc phân luồng học sinh sau THCS vào hệ thống GDNN. Việc tuyển sinh vào cấp THPT và đại học thông qua xét tuyển nên cơ hội để học sinh tốt nghiệp THPT vào học ĐH được mở rộng hơn. Hệ lụy là luồng học sinh tốt nghiệp THCS và THPT vào hệ thống GDNN thấp, các cơ sở GDNN càng khó khăn hơn trong tuyển sinh, trong thu hút học sinh vào học. Hậu quả là hầu hết các cơ sở GDNN trong nhiều năm gần đây chưa năm nào đạt được chỉ tiêu tuyển sinh được giao. Thực trạng này khiến cho phân luồng học sinh sau THCS và THPT không đạt được mục tiêu đặt ra. Trong khi đó, quy mô tuyển sinh vào THPT luôn trên 85%, quy mô tuyển sinh đại học tăng nhanh.

- Những hạn chế, bất cập của hoạt động giáo dục hướng nghiệp (GDHN), tư vấn học tập và tư vấn nghề cho học sinh THCS. Hoạt động GDHN, tư vấn học đường nhiều năm qua ở các trường THCS không được quan tâm đúng mức (nếu không muốn nói là bỏ trống). Thiếu hệ thống thông tin về GDHN và định hướng phân luồng học sinh sau THCS và THPT; thiếu cơ sở dữ liệu về nghề nghiệp, TTLĐ và việc làm, về ngành nghề đào tạo và các cơ sở đào tạo, về chính sách đối với người học và chính sách ưu đãi trong GDNN, về cơ hội khởi nghiệp, tìm kiếm việc làm, xu hướng TTLĐ và nhu cầu nhân lực của TTLĐ... Đồng thời, học sinh cũng không hiểu được những đặc điểm tâm sinh lý, những phẩm chất và năng lực của bản thân để lựa chọn hướng đi, nghề nghiệp tương lai cho phù hợp.

- Chất lượng và hiệu quả GDNN thấp, còn một tỷ lệ không nhỏ học sinh tốt nghiệp cơ sở GDNN chưa đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp, thất nghiệp, không tìm được việc làm, hoặc làm việc không đúng với ngành nghề và trình độ được đào tạo. Năng lực nghề nghiệp, trình độ ngoại ngữ và tin học, năng lực hợp tác và năng lực cạnh tranh của lao động trong tỉnh còn hạn chế. Các cơ sở GDNN kém hấp dẫn và khó thu hút học sinh vào học, dẫn đến khó khăn trong việc phân luồng học sinh sau THCS.

- Ngoài ra những hạn chế về chính sách lao động, việc làm và chính sách lương đối với người tốt nghiệp trình độ sơ và trung cấp dẫn đến hạn chế trong việc thu hút học sinh vào học các cơ sở GDNN.

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 diễn ra ngày càng mạnh mẽ, tạo ra những thay đổi lớn về cung - cầu lao động. Nguồn nhân lực của tỉnh đang đứng trước nhiều cơ hội như: có nguồn lao động dồi dào, trẻ; công tác đào tạo nguồn nhân lực được trung ương, tỉnh tiếp tục quan tâm tập trung đầu tư; những lợi thế, tác động của khoa học kỹ, thuật, công nghệ thông tin trong tổ chức đào tạo ngày càng lớn. Nhưng bên cạnh đó vẫn còn nhiều thách thức mới: Cách mạng công nghiệp 4.0 làm chuyển dịch cơ cấu lao động trong các ngành kinh tế, những ngành nghề truyền thống sử dụng nhiều lao động sẽ dần mất đi, đồng thời xuất hiện những ngành nghề mới; thị trường lao động phân hóa mạnh mẽ, lao động giá rẻ không còn là lợi thế cạnh tranh, nhu cầu sử dụng lao động kỹ năng thấp ngày càng giảm; nhu cầu về lao động có trình độ và kỹ năng cao ngày càng cấp thiết. Tại tỉnh Quảng Bình, theo thông kê nhu cầu tuyển dụng của các doanh nghiệp trên địa bàn thông qua Sàn giao dịch việc làm, năm 2020, có 145 doanh nghiệp đăng ký tuyển 4.691 lao động, trong đó Đại học chiếm 5,1%, Cao đẳng 6,5%, Trung cấp 17,1%, Sơ cấp 30,9%, lao động phổ thông 40,4%. Qua thống kê cho thấy, nhu cầu tuyển dụng lao động có kỹ năng nghề từ Cao đẳng, Trung cấp, Sơ cấp chiếm 55%. Bên cạnh đó các doanh nghiệp tuyển lao động đi làm việc ở nước ngoài đang có nhu cầu tuyển dụng lao động qua đào tạo từ trình độ Sơ cấp đến Cao đẳng.

Làm tốt công tác phân luồng không chỉ mang lại cho xã hội nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước mà còn giúp học sinh và gia đình tiết kiệm nhiều thời gian, tiền bạc và công sức khi khả năng học tập của các em không đáp ứng được theo nội dung, chương trình giáo dục phổ thông. Bên cạnh đó hiện nay chính sách miễn học phí cho học sinh tốt nghiệp THCS tham gia học nghề là chính sách rất ưu việt, có lợi cho các em học sinh THCS nhưng có học lực trung bình và yếu không có khả năng học tiếp để thi đại học. Để công tác phân luồng học sinh tốt nghiệp THPT đạt hiệu quả, cần thực hiện một số giải pháp sau:

- Tiếp tục triển khai thực hiện  Quyết định số 522/QĐ-TTg ngày 14 tháng 5 năm 2018 của Thủ tướng chính phủ phê duyệt Đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018 - 2025 và Kế hoạch số 936/KH-UBND ngày 14/6/2019 của UBND tỉnh Quảng Bình thực hiện Đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2019 - 2025” trên địa bàn tỉnh Quảng Bình

- Điều tiết phân luồng học sinh sau tốt nghiệp THCS thông qua chính sách tuyển sinh đào tạo trung cấp cao đẳng, ban hành các chính sách giảm học phí cho học sinh thuộc hộ nghèo, cận nghèo tham gia học Trung cấp, Cao đẳng trên địa bàn tỉnh.

- Nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp, triển khai các hoạt động tư vấn học đường cho học sinh THCS nhằm định hướng nghề nghiệp cho các em; xây dựng chương trình và tổ chức dạy học phân hóa theo hướng tự chọn ở THCS. Đề nghị Sở Giáo dục và Đào tạo quan tâm bố trí giáo viên hướng nghiệp, tổ chức các hoạt động hướng nghiệp, tập huấn, nâng cao nghiệp vụ cho giáo viên làm công tác hướng nghiệp.

- Các cơ sở GDNN nâng cao chất lượng và hiệu quả GDNN các cấp trình độ từ sơ cấp, đến trung cấp, cao đẳng; gắn đào tạo với việc làm, đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp, nâng tầm thương hiệu của các trường, tăng sự hấp dẫn và thu hút học sinh vào học các cơ sở GDNN; tăng cường công tác phối hợp, tư vấn, tuyển sinh.

- Quan tâm đầu tư và có hướng hỗ trợ các Trung tâm Giáo dục - Dạy nghề cấp huyện, vì trong 7 năm qua ít được quan tâm đầu tư thiết bị đồ dùng, nhà giáo để dạy THPT giáo dục thường xuyên, không được giao chỉ tiêu tuyển sinh THPT giáo dục thường xuyên./.

                                                                    Ngọc Lan