Trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ của dân tộc, nhân dân Lệ Thủy đã làm tốt vai trò của mình đặc biệt trong khoảng thời gian tiến hành hai cuộc chiến tranh phá hoại 1965 - 1973. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi muốn làm rõ vai trò của Lệ Thủy trong thời gian nói trên đối với miền Bắc và mong muốn lớn nhất là giúp bạn đọc thấy được vai trò đặc biệt của nhân dân Lệ Thủy đối với miền Bắc, từ đó thấy được sự hi sinh anh dũng của những người con đã ngã xuống trên mảnh đất này. Bài viết này một lần nữa bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến những thương binh, liệt sĩ, những Bà mẹ Việt Nam anh hùng, những người có công với đất nước nói chung và với mảnh đất Lệ Thủy nói riêng. Có thể thấy ở một số điểm nổi bật sau:

Huyện Lệ Thủy ở vào eo đất hẹp của lãnh thổ Việt Nam thuộc tỉnh Quảng Bình, có tọa độ 16⁰55^’ đến 17⁰22^’ độ vĩ Bắc, 106⁰25^’ đến 106⁰59^’ độ kinh Đông, phía Bắc giáp với huyện Quảng Ninh, phía Nam giáp Vĩnh Linh, phía Đông giáp với Biển Đông, phía Tây giáp với tỉnh Khăm Muộn của Lào. Trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ của dân tộc, nhân dân Lệ Thủy đã làm tốt vai trò của mình đặc biệt trong khoảng thời gian tiến hành hai cuộc chiến tranh phá hoại 1965 - 1973. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi muốn làm rõ vai trò của Lệ Thủy trong thời gian nói trên đối với miền Bắc và mong muốn lớn nhất là giúp bạn đọc thấy được vai trò đặc biệt của nhân dân Lệ Thủy đối với miền Bắc, từ đó thấy được sự hi sinh anh dũng của những người con đã ngã xuống trên mảnh đất này. Bài viết này một lần nữa bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến những thương binh, liệt sĩ, những Bà mẹ Việt Nam anh hùng, những người có công với đất nước nói chung và với mảnh đất Lệ Thủy nói riêng. Có thể thấy ở một số điểm nổi bật sau:

Là huyện tiếp giáp với khu Vĩnh Linh nên nơi đây được xem điểm cuối cùng để chuyển tiếp sức mạnh của hậu phương miền Bắc cho miền Nam. Tất cả hàng hóa, lương thực, phương tiện chiến tranh khi vào miền Nam phần lớn tập kết tại Lệ Thủy; đây là nơi dừng chân và hàng hóa, phương tiện chiến tranh được bảo vệ an toàn, nhân dân còn chủ động phá nhà cửa làm đường để giao thông thông suốt, làm hầm để cất giữ hàng hóa, che giấu cán bộ. Nhân dân Lệ Thủy đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ để chuyển tiếp sức mạnh của hậu phương miền Bắc vào chiến trường, trong đó nhiều người con của mãnh đất này đã ngã xuống.

Mẫu hình chiến thuật quân sự nổi tiếng “ăn cơm Bắc đánh giặc Nam” nghĩa là các lực lượng tập kết ở Lệ Thủy, lực lượng bộ đội của địa phương, của tỉnh, dân quân tự vệ ở Lệ Thủy vào chiến trường xong rút ra lại Lệ Thủy, điều mà các nơi khác không có. Các đơn vị tập kết như: Tổng đội Thanh niên xung phong Hà Nam, Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh và dân công hỏa tuyến; Tổng đội Thanh niên xung phong Quảng Bình nói chung và huyện Lệ Thủy nói riêng; Đại đội 361 Lệ Thủy, Đoàn quân Nhật Lệ, Tiểu Đoàn 9 bộ đội Quảng Bình, Tiểu đoàn 14. Nhiều đơn vị bộ đội chủ lực của Bộ Quốc phòng, Quân khu IV, Quân khu Trị Thiên đều có hậu cứ ở Lệ Thủy; Sư đoàn 325, 341, 324, 316, 304, Đoàn 559… các bệnh viện, các trường Quân chính, trường Văn hóa đóng quân lâu dài ở các xã Hoa Thủy, Trường Thủy, Mai Thủy, Mỹ Thủy, Dương Thủy. Tất cả các đơn vị này đóng quân trên địa bàn Lệ Thủy sau khi vào Nam chiến đấu lại quay ra Lệ Thủy để củng cố lực lượng.

Lệ Thủy là một bằng chứng sinh động về sự tồn tại một cách vững chải trong điều kiện bao vây, chia cắt của đế quốc Mỹ. Trước sức tấn công của kẻ thù, Lệ Thủy vẫn tồn tại được, không những tồn tại được mà còn phát huy được vai trò, vị trí của mình, nó chứng minh cho một sự thật “Lệ Thủy còn thì miền Bắc còn”. Có những thời điểm địch đánh phá ác liệt ngăn chặn khu IV trở vào, chia cắt Đèo Ngang, dẫn đến Quảng Bình nói chung và Lệ Thủy nói riêng mất liên lạc, nhân dân Lệ Thủy tự lực tự cường tồn tại trong chiến đấu, sản xuất bằng năng lực của mình để bảo vệ được quê hương. Trong chiến đấu, cùng với nhân dân toàn tỉnh giành được những thắng lợi to lớn: Ngày 14/6/1966, quân và dân Quảng Bình là tỉnh đầu tiên trên miền Bắc bắn rơi 200 máy bay của giặc Mỹ. Bác Hồ gửi thư khen và căn dặn: “Trước đây, Quảng Bình là tỉnh đầu tiên trên miền Bắc bắn rơi 100 máy bay Mỹ. Nay Quảng Bình lại là tỉnh đầu tiên bắn rơi 200 máy bay Mỹ. Chúng ta cần nhớ rằng: Địch càng thất bại thì càng điên cuồng hung dữ. Vì vậy, quân dân tỉnh ta chớ vì thắng lợi mà chủ quan khinh địch, cần phải luôn luôn nêu cao cảnh giác, cố gắng chiến đấu giỏi, sản xuất giỏi hơn nữa, cùng đồng bào cả nước kiên quyết chống Mỹ, cứu nước cho đến thắng lợi hoàn toàn”. Ngày 09/4/1967, Quảng Bình là tỉnh đầu tiên trên miền Bắc bắn rơi 400 máy bay giặc Mỹ, bắn cháy tàu chiến biệt kích Mỹ. Được tin Bác Hồ gửi thư khen, thư Bác có đoạn viết: “Ba thứ quân của Quảng Bình đều lớn mạnh. đặc biệt dân quân, tự vệ, già trẻ, trai gái đã dùng súng bộ binh bắn rơi nhiều máy bay Mỹ (64 chiếc). Dân quân gái hai lần bắn cháy tàu chiến Mỹ, Quảng Bình đã lập được chiến công lớn lại có thành tích xuất sắc trong mọi công tác phục vụ tiền tuyến...”. Ngày 17/01/1973, dân quân huyện Lệ Thủy đã bắn rơi một máy bay do thám Mỹ. Đây là chiếc máy bay cuối cùng của giặc Mỹ bắn rơi trên toàn miền Bắc. Đại tướng Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp đã điện chúc mừng, biểu dương tinh thần sẵn sàng chiến đấu rất cao của quân và dân Quảng Bình. Đây là chiếc 704 mà nhân dân Quảng Bình đã bắn cháy trên tổng 4181 chiếc bị bắn rơi trên toàn Miền Bắc. Đặc biệt Đại đội nữ pháo binh Ngư Thủy được thành lập vào năm 1967 đã lập được chiến công rất oanh liệt bắn cháy 5 tàu chiến của Mỹ, trong đó trận đánh đầu tiên hạ tàu số 013 của Mỹ có ý nghĩa rất to lớn, nó đã góp phần khẳng định khả năng làm chủ vũ khí kỹ thuật hiện đại, khả năng chiến đấu giành thắng lợi của lực lượng nữ dân quân Lệ Thủy nói riêng và Quảng Bình nói chung, chiến công này là nguồn động viên to lớn đối với lực lượng nữ dân quân tự vệ nói riêng và phong trào bắn cháy máy bay trong toàn tỉnh. Trận đánh không những có tiếng vang trong nước, mà còn được bạn bè quốc tế khen ngợi, nhiều đoàn quốc tế đã đến thăm và học tập kinh nghiệm, thắng lợi của trận đánh đã góp phần chứng minh sức mạnh toàn dân đánh giặc, chứng minh sự đúng đắn chiến tranh nhân dân của Đảng ta trong sự nghiệp chống Mỹ cứu nước, điều bất ngờ là đã làm cho kẻ địch không thể tin nổi một đơn vị nữ dân quân ở miền biển đã sử dụng pháo 85 ly bắn cháy tàu khu trục của chúng. Một chiến công đã làm nức lòng nhân dân Miền Bắc.

Song song với những thành tích trong chiến đấu, nhân dân Lệ Thủy được biết đến với những thành tích trong sản xuất và các mặt khác. Năm 1967, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp đã tặng cờ thi đua cho 09 hợp tác xã trên toàn Miền Bắc, trong đó huyện Lệ Thủy có Hợp tác xã Đại Phong của xã Phong Thủy. Lệ Thủy là vựa lúa lớn của cả tỉnh, và cả miền Bắc, đồng thời còn cung cấp lúa chi viện cho miền Nam với khẩu hiệu “nghiêng nồi trút gạo vì miền Nam ruột thịt, vì Trị Thiên thân yêu”. Hợp tác xã Đại Phong (năm 1961 sát nhập với hợp tác xã Thượng Phong thành hợp tác xã Việt Xô) nhiều năm liên tục vẫn giữ được danh hiệu lá cờ đầu của nông nghiệp miền Bắc, nhiều địa phương trong nước và nước ngoài đến tham quan học tập kinh nghiệm.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đặc biệt là trong những năm 1965 - 1973, địa bàn Lệ Thủy không có hậu phương như các nơi khác. Ở Lệ Thủy chỉ có cách duy nhất là chiến đấu tại chỗ, bám trụ tại chỗ. Lệ Thủy đã sử dụng hình thức sơ tán tại chỗ, một kiểu di chuyển điển hình trong phạm vi làng xã, vừa di chuyển vừa chiến đấu, cơ động, tránh sự đánh phá của kẻ thù, tất cả làng quê là một trận địa. Cũng từ đây mà nhiều nơi địch càn quét giày xéo dân vẫn bám trụ tại chổ, tiếp tục chiến đấu như ở xóm Liêm Ấp của xã Ngư Thủy, hầu hết các ngôi nhà bị tàn phá, hay cánh đồng Đại Phong dân vẫn bám trụ sản xuất, hồ Cẩm Ly địch đánh phá ác liệt, có trận 30 người ngã xuống, nhiều người khác bị thương, nhưng quân và dân vẫn đồng lòng bám trụ bảo vệ. Cũng chính vì lẽ đó, quê hương Lệ Thủy là nơi xuất hiện nhiều khẩu hiệu để các nơi khác thi đua, học tập trong điều kiện có chiến tranh như: “Bám hố bom sản xuất, bám đồng ruộng thâm canh”, “tiếng hát át tiếng bom, tiếng loa hòa tiếng súng, im lặng là đồng minh của kẻ thù”, “cho không lấy, thấy không xin, của công gìn giữ, của rơi trả lại”, “3 như: lãnh đạo như Cam Thủy, quản lý như Đại Phong, chiến đấu phòng không như Ngư Thủy”. Vì thế Quảng Bình nói chung và Lệ Thủy nói riêng được cả nước biết đến với phong trào thi đua trong thời chiến “sản xuất giỏi, chiến đấu giỏi”. Trong chiến tranh, thường thì các cụ già, em nhỏ, phụ nữ phải sơ tán đến nơi an toàn còn Lệ Thủy lại tham gia vào các đội dân quân tự vệ được trang bị vũ khí chiến đấu như bộ đội thường trực. Tiêu biểu là đội tự vệ trực chiến của các cụ lão ở xã Mai Thủy, đại đội nữ pháo binh Ngư Thủy. Bên cạnh đó, phụ nữ huyện Lệ Thủy đã phát huy vai trò của mình trong chiến đấu, trong sản xuất và làm nhiệm vụ hậu phương. Qua thực tiễn chiến đấu, sản xuất, phục vụ chiến đấu, phụ nữ Lệ Thủy đã có những đóng góp quan trọng; bộc lộ những khả năng tiềm tàng được phát huy trong những điều kiện khó khăn nhất. Không chỉ là lực lượng sản xuất chủ yếu trong chiến tranh với hơn 70% mà phụ nữ Lệ thủy còn làm tốt nhiệm vụ chiến đấu, bắn máy bay, tàu chiến Mỹ, xung phong vào chiến trường phục vụ bộ đội chiến đấu. Hàng ngàn thương binh, bệnh binh từ chiến trường ra đã được chị em tận tình chăm sóc, giặt quần áo, bón từng thìa cháo, dành cho anh em những tình cảm yêu thương, quý trọng nhất. Chị em phụ nữ xã Hoa Thủy, Mai Thủy đã đóng góp hàng ngàn ngày công phục vụ cho viện quân y 112, 41 đóng trên địa bàn. Đặc biệt, khi đón nhận 15.000 đồng bào Quảng Trị ra tạm lánh ở địa phương, chị em đã chủ động sắp xếp trong gia đình để nhường hầm trú ẩn, nhường chổ nằm cho bà con. Với tình cảm Bình - Trị - Thiên ruột thịt và lòng nhân ái “lá lành đùm lá rách”, chị em đã san sẽ với đồng bào Quảng Trị từng bát cơm, manh áo, tận tình chăm sóc người tàn tật, người già, em nhỏ, nâng đỡ 188 chị em sinh nở được mẹ tròn con vuông. Mẹ Nông ở xã Cam Thủy nhận nuôi hai em bé tàn tật, mẹ Hới ở Thanh Thủy nhận nuôi một thương binh liệt cả hai chân, tận tình chăm sóc yêu thương như con đẻ của mình. Trong điều kiện chiến tranh, cuộc sống còn hết sức kham khổ, nhưng phụ nữ Lệ Thủy đã biết giữ gìn và phát huy những phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ Việt Nam, góp phần vào thắng lợi chung của sự nghiệp chống Mỹ cứu nước.

Lệ Thủy là hậu cứ của các lực lượng chiến đấu trên chiến trường miền Nam. Đây là nơi nuôi dưỡng, chữa trị, phục hồi sức khỏe cho chiến sỹ từ chiến trường trở về, đồng thời bổ sung thực lực để các đơn vị chiến đấu quay trở lại chiến trường. Lệ Thủy là huyện đầu tiên tiếp nhận thương binh, nhân dân từ Vĩnh Linh, miền Nam ra chiến đấu ở miền Bắc, bà con nhân dân được bố trí chỗ ăn nghỉ chu đáo trước khi ra các tỉnh Thái Bình, Nam Hà, Ninh Bình, Thanh Hóa để nuôi dưỡng. Nhiều đơn vị sau khi chiến đấu ở các chiến trường Trị - Thiên, miền Nam đã ra Lệ Thủy bổ sung quân số, củng cố đơn vị như Đại đội 361, Tiểu đoàn 46.

Những năm tháng chiến tranh đã qua, đất nước đang từng ngày thay da đổi thịt. Hòa chung với cả nước, nhân dân Lệ Thủy nỗ lực hết sức mình để xây dựng quê hương giàu đẹp, xứng đáng với thế hệ cha anh đi trước, với những người con ưu tú của quê hương đã ngã xuống trên mọi miền của tổ quốc./.

                                                                   Nguyễn Đăng Truyền

Trường THPT Trần Hưng Đạo, huyện Lệ Thủy